Zelfmoordcapsule : wat zijn de juridische en ethische kwesties achter deze polemiek ?

Op 5 december 2017 heeft Philip Nitschske zijn project "de dodingsmachine", de Sarco Pod, aan de wereld voorgesteld. Vijf jaar later kondigde de man, die van zijn collega's de bijnaam "Dokter Dood" kreeg, aan dat hij in de loop van het jaar 2022 in Zwitserland de Sarco zou kunnen aanbieden als methode voor hulp bij zelfdoding.

Philip Nitschske, een voormalige Australische arts en oprichter van de organisatie "Exit International", voert al twintig jaar campagne voor de invoering van een onvoorwaardelijk recht op geassisteerde zelfmoord in de hele wereld. Zijn actie neemt nu een nieuwe wending, met het ontwerp en de vervaardiging van verschillende prototypes van de Sarco Pod, een capsule voor hulp bij zelfdoding.

Zelfmoord door zuurstofgebrek

De Sarco Pod, ontworpen in de vorm van een capsule ter grootte van een doodskist, stelt de persoon die zelfmoord wil plegen in staat om te gaan liggen. Met een druk op de knop kan de persoon dan de stikstofdiffusie op gang brengen, om de aanwezigheid van zuurstof in de capsule geleidelijk te verminderen over een periode van ongeveer 30 seconden. De persoon verliest dan het bewustzijn en sterft na ongeveer tien minuten.

De dood wordt hier dus veroorzaakt door hypoxie - door gebrek aan zuurstof in het bloed - en niet door vergiftiging, zoals thans het geval is bij hulp bij zelfdoding. Zoals in Zwitserland en in enkele andere landen wordt toegepast, houdt hulp bij zelfdoding in het algemeen in dat aan de patiënt een dosis natriumpentobarbital wordt toegediend, die hij of zij vervolgens zelf mag inspuiten, in combinatie met een kalmerend middel.

Gebaseerd op het euforische gevoel dat hypoxie bij het individu zou veroorzaken, benadrukt Nitschske de zachte, zelfs aangename aard van de dood binnen de capsule. Andere artsen zijn sceptischer, zoals Charles Blanke, hoogleraar oncologie aan het Knight Cancer Institute (Oregon, VS), die van mening is dat ademstikstof een snelle dood brengt, maar niet noodzakelijk zonder lijden. Hij houdt ook vol dat de dood door hypoxie nooit is getest, zelfs niet als een alternatieve executiemethode voor terdoodveroordeelden.

Een illegaal product ?

Een van de juridische en ethische vragen die de vermelding van een apparaat als de Sarco Pod oproept, is in de eerste plaats rond de wettelijkheid om dit apparaat  in de handel te brengen .

In de eerste plaats zij erop gewezen dat volgens het advies van Daniel Huerlimann, hoogleraar in de rechtswetenschappen aan de universiteit van St. Gallen, die over deze kwestie werd geraadpleegd, de Sarco Pod op zich geen medisch hulpmiddel is en dus niet onder de Zwitserse federale wet inzake geneesmiddelen en medische hulpmiddelen valt. Evenmin zou het toestel onderworpen zijn aan de voorschriften van de wetgeving inzake bewapening, betreffende  het gebruik van stikstof of de veiligheid van producten. Er bestaat derhalve geen specifiek wettelijk kader voor het gebruik van dit hulpmiddel in de context van door een arts begeleide zelfdoding. In dit verband moet worden opgemerkt dat, in tegenstelling tot wat Exit International beweert, het apparaat in geen enkele mate  onderworpen is aan een juridische beoordeling die de wettigheid van distributie of het gebruik ervan zou garanderen.

Verantwoordelijkheidskwestie

De volgende vraag is de aansprakelijkheid van degenen die betrokken zijn bij het ontwerp of de verspreiding  van het hulpmiddel, vanuit het oogpunt van hulp bij zelfdoding. In de mate dat de Sarco Pod geen medische onderdeel is, en ook geen alledaags voorwerp is waarvan de verkoper te goeder trouw zou kunnen beweren dat hij niet op de hoogte was van het door de koper beoogde fatale doel, hoe moet dan de aansprakelijkheid van de distributeur en de ontwerper worden opgevat ? Moet deze aansprakelijkheid worden vergeleken met die van de Zwitserse arts die een patiënt een dodelijke dosis pentobarbital voorschrijft met het oog op zelfdoding, of met die van de handelaar die iemand een vuurwapen heeft verkocht zonder zich bewust te zijn van zijn zelfmoordneigingen ? Zelfs bij gebreke van een specifiek antwoord van de wetgever ter zake, moet bij de beoordeling van deze verantwoordelijkheid rekening worden gehouden met het feit dat degene die dit apparaat aan anderen ter beschikking stelt, niet onwetend kan zijn van het gebruik dat deze persoon ervan wil maken, aangezien de Sarco Pod uitsluitend voor zelfdoding is bestemd.

Naar een volledige demedicalisering van hulp bij zelfdoding?

De derde kwestie betreft de demedicalisering van zelfdoding : zoals thans in sommige landen is toegestaan, is voor een medisch geassisteerde euthanasie of zelfdoding, systematisch de tussenkomst van een arts vereist. De duidelijk omschreven bedoeling van de ontwerper van de Sarco Pod is echter om deze zelfdoding zonder arts uit te voeren, en ook zonder een psychologische evaluatie van de patiënt.

Het gebruik van de machine zou echter niet geheel vrij zijn, aangezien de persoon die zelfdoding wil plegen met behulp van de Sarco Pod een online vragenlijst zou moeten invullen, waarvan de antwoorden zouden worden verwerkt door middel van kunstmatige intelligentie, om aan te tonen dat de persoon volledig in het bezit is van zijn of haar middelen, zoals vereist door de Zwitserse wet. Deze man of vrouw zou dan een toegangscode krijgen, die nodig is om de capsule te openen en die is 24 uur geldig. Bovendien moet de capsule ook worden uitgerust met een camera, zodat het mogelijk is in contact te blijven met de persoon binnenin en aldus zijn of haar geïnformeerde toestemming te verkrijgen vóór de zelfdoding.

Door deze wens om zelfdoding te demedicaliseren, probeert Nitschske in feite zelfdoding open te stellen voor alle mensen die vinden dat ze lang genoeg geleefd hebben.

Dit strookt met het idee dat door sommige euthanasie-activisten in België (zie IEB Dossier "Fatigue de vivre et euthanasie") en in Nederland (zie IEB Dossier " Euthanasie en volbracht leven in Nederland") wordt gepromoot.

Ten slotte bestaat er bezorgdheid over de manier waarop zelfdoding door een dergelijk apparaat zou worden verheerlijkt, vanwege het futuristische ontwerp, het gebruiksgemak, gekoppeld aan de euforische sensatie van hypoxie en de mogelijkheid om zelf de  plaats van je zelfdoding te kiezen.

Deze elementen, samen met de bevestigde demedicalisering van het project, d.w.z. van de afwezigheid van subsidiaire controle, zouden, indien het project wordt uitgevoerd, kunnen leiden tot een drastische toename van het aantal zelfdodingen, waardoor het werk van de organisaties die aan zelfmoordpreventie doen, teniet wordt gedaan.

Individualisme tot het uiterste doorgevoerd

Er zij echter aan herinnerd dat dit toestel momenteel in geen enkel land verkrijgbaar is. Bovendien zeggen Zwitserse verenigingen die hulp bij zelfdoding organiseren, zoals Dignitas en Exit (niet te verwarren met Exit International), dat zij geen belangstelling hebben voor de Sarco-pod, met name dat deze werkwijze "volledig ontdaan is van menselijke warmte". Moeten we een verband zien tussen dit gebrek aan belangstelling en de wens van de ontwerper om de plannen voor zijn machine vrij beschikbaar te stellen op het net, zodat iedereen er toegang toe kan krijgen ? Een dergelijke situatie zou de activiteit van deze verenigingen inderdaad enigszins overbodig maken.

Volgens de cijfers van Nitschke zouden de kosten van vervaardiging en gebruik van een Sarco Pod veel lager zijn dan de huidige kosten van hulp bij zelfdoding. De fabricagekosten van de Sarco Pod bedragen ongeveer 15.000 euro, maar hij kan worden hergebruikt, waarbij alleen de gebruikte stikstof moet worden vervangen. Daarentegen bedragen de kosten van een begeleide zelfdoding die onder auspiciën van een vereniging wordt georganiseerd gemiddeld 9 000 euro, volgens de cijfers van 2012.

Afgezien van de grote ethische gevaren die een dergelijk project inhoudt, lijkt de visie op het levenseinde die het voorstaat fundamenteel individualistisch. Het feit dat de schepper ervan niets zegt over de procedure die na het overlijden moet worden gevolgd met betrekking tot het stoffelijk overschot van de "gebruiker" van de noodlottige capsule, is hiervan een voorbeeld.