Portugal staat opnieuw draagmoederschap om medische reden toe

Op 26 november 2021 nam het Portugese parlement een nieuwe wet aan die vrouwen, die zelf geen kinderen meer kunnen krijgen, toelaat beroep te doen op draagmoederschap.

Deze wet is niet de eerste poging van de Portugese wetgever om draagmoederschap toe te staan. Reeds op 22 augustus 2016 werd de wet inzake medisch geassisteerde voortplanting gewijzigd met een regeling voor draagmoederschap.

Het Portugese Grondwettelijk Hof oordeelde echter vervolgens twee keer (april 2018 en september 2019) (IEB - Portugese wet onvoorwaardelijk geacht) dat bepaalde elementen van deze wet ongrondwettig waren. De ongrondwettigheid betrof met name de regeling die de draagmoeder niet de optie bood om, tot aan de geboorte, haar toestemming in te trekken en te beslissen om het kind dat zij draagt te behouden. Deze regeling was volgens het Hof in strijd met het recht op ontwikkeling van de persoonlijkheid van de zwangere vrouw, met het principe van menselijke waardigheid en met het recht om zelf een gezin te stichten.

De nieuwe wet, die op 1 januari 2022 in werking trad, wil hieraan verhelpen door het opnemen van de optiemogelijkheid voor de draagmoeder om haar toestemming in te trekken tot op het moment van de inschrijving van het levend en levensvatbaar geboren kind in het bevolkingsregister, waarbij deze inschrijving plaatsvindt op de twintigste dag na de geboorte.

Deze wet voert aldus een wettelijke regeling in voor draagmoederschapscontracten. Portugal voegt zich hiermee na Griekenland bij de lijst van Europese landen die draagmoederschap om medische redenen uitdrukkelijk toestaan.

Juridische voorwaarden

Naast de voorwaarde dat er sprake moet zijn van een "klinische situatie die absoluut en definitief verhindert dat de vrouw zwanger wordt" (zoals de afwezigheid van een baarmoeder), voorziet de wet in een aantal bijkomende voorwaarden. Die zijn niet alleen bedoeld om de praktijk van draagmoederschap uit gemakzucht te vermijden, maar ook om te voorkomen dat Portugal een land van zwangerschapstoerisme wordt. Draagmoederschap zal daarom alleen mogen voor Portugese onderdanen, en voor personen met een vaste verblijfplaats in Portugal, hetgeen in de vorige wet niet uitdrukkelijk was bepaald.

Wie zijn nu de mensen voor wie de Portugese wet de toegang tot draagmoederschap openstelt? Een expliciete lijst is er niet, maar een aantal elementen geven een aanwijzing.

Ten eerste is de aanwezigheid van een vrouw noodzakelijk, aangezien draagmoederschap is enkel  toegestaan voor vrouwen die niet in staat zijn te bevallen.

Ten tweede zou het feit dat de wet systematisch verwijst naar "de begunstigden" kunnen impliceren dat het draagmoederschapscontract bedoeld is voor echtparen en niet voor alleenstaanden.

Ten slotte moet het kind worden verwekt met de gameten van ten minste één lid van het opdrachtgevende paar.

Filiatie

De originaliteit van het Portugese recht schuilt vooral in de regels betreffende de afstamming van het kind dat uit een draagmoeder is geboren.

In de meeste Europese landen wordt thans, bij gebrek aan een specifiek juridisch kader voor de afstamming ten gevolge van draagmoederschap, het stelsel van gemeen recht toegepast. De afstamming wordt dus vastgesteld volgens het adagium "mater semper certa est", hetgeen betekent dat de juridische moeder van een kind altijd de vrouw is die het kind ter wereld bracht, ongeacht de vraag of er een genetische band bestaat tussen de moeder en het kind.

De Portugese wetgever wil met name voorkomen dat een afstammingsband wordt erkend tussen de draagmoeder en het kind dat zij ter wereld zal brengen. Daarom zijn twee bepalingen opgenomen: ten eerste wordt de verwekking van het kind met de eicellen van de draagmoeder formeel verboden; ten tweede zullen de leden van het aanstaande echtpaar en niet de draagmoeder als de wettige ouders van het ongeboren kind worden beschouwd.

Ten slotte verbiedt de wet elke vergoeding van de draagmoeder, met uitzondering van de kosten in verband met het toezicht op de gezondheid van de draagmoeder en het goede verloop van haar zwangerschap.