Constitutionalisering van abortus in Frankrijk: een symbool met een hoog risico

"Gegarandeerde vrijheid": hoewel het nog onmogelijk is om te weten hoe het Grondwettelijk Hof deze juridische UFO zal interpreteren, toont de opname van deze wet in de Grondwet aan dat de controle over het ongeboren leven een echte prioriteit aan het worden is in de ogen van de politieke wereld.      

De gewetensclausule specifiek voor abortus wordt ter discussie gesteld  

De gewetensclausule die specifiek betrekking heeft op abortus komt voort uit de Veil wet van 1975, die abortus decriminaliseerde. Deze wet bepaalt dat "een arts of verloskundige nooit verplicht is om een vrijwillige zwangerschapsonderbreking uit te voeren" en dat "geen enkele verloskundige, verpleegkundige of medisch assistent verplicht is om mee te werken aan een zwangerschapsonderbreking" (Wetboek Volksgezondheid). Dankzij deze bescherming kunnen werkers in de gezondheidszorg gebruik maken van hun vrijheid om zich terug te trekken uit een handeling die hun geweten kan schaden, zonder dat ze aan sancties worden blootgesteld. Door de vrijheid om een abortus te ondergaan in de grondwet vast te leggen, creëren parlementsleden symbolisch een gevaarlijke concurrentie tussen vrijheden die de gewetensclausule van gezondheidswerkers zou kunnen ondermijnen. Op de dag van de stemming in het Congres waren parlementslid Mathilde Panot (LFI) en senator Mélanie Vogel (Les Écologistes) al van plan om op te roepen tot "de intrekking van de dubbele gewetensclausule". (IVG franceinfo, 04/03/2024).    

Terwijl voor sommige feministen, zoals Anne-Cécile Mailfert, voorzitter van de Fondation des femmes, deze stemming "een krachtig symbool" is dat "de interpretatie van de wet niet zal veranderen", zal het helpen om de politieke macht te beïnvloeden om de toegang tot abortus te bevorderen in een tijd waarin, zoals we weten, er steeds minder artsen bereid zijn om abortussen uit te voeren of eraan mee te werken. 

Gegarandeerde vrijheid om abortus te plegen versus het recht op leven?   

De gekozen formulering, het resultaat van een compromis tussen de twee kamers, betekent dat "geen enkele wet expliciet kan stellen dat een vrouw niet de vrijheid heeft om een abortus te laten uitvoeren", volgens Laureline Fontaine, professor constitutioneel recht aan de Sorbonne Nouvelle. (France Bleu, 26/01/2024) Tegen deze achtergrond is het gemakkelijk om de bezorgdheid van sommige parlementsleden te begrijpen, zoals de niet-afgevaardigde senator Stéphane Ravier, die van mening is dat deze opname in de grondwet de weg vrijmaakt voor "het constitutionele hof om abortus tot het einde van de zwangerschap, abortus op basis van het geslacht van het kind of op eugenetische gronden te erkennen". Hij voegde eraan toe dat "iedereen die het ongeboren leven wil steunen, gestraft kan worden". Hoewel het nog te vroeg is om te weten hoe de rechter deze "gegarandeerde vrijheid" om te aborteren zal interpreteren, kunnen we een extra moeilijkheid voorzien bij het claimen van een recht op leven voor deze ongeboren kinderen.  

De sociologische context waarin deze constitutionalisering van abortus plaatsvindt is verontrustend. Het Franse nationale instituut voor demografische studies (INED) voorziet een recordaantal van 232.000 abortussen in Frankrijk in 2022. 

Tegelijkertijd blijft het geboortecijfer dalen, volgens hetzelfde instituut, waardoor de ratio daalt van 1 abortus op elke 4 geboorten in 2017 naar 1 abortus op elke 3 geboorten in 2022. Zullen de ideologische implicaties van de wettelijke "wijding" van abortus deze verhouding nog erger maken? 

Hoe zit het met preventie?   

In een tijd waarin 75% van de vrouwen die een abortus hebben ondergaan zeggen dat ze daartoe gedwongen werden door sociale of economische beperkingen (volgens het Guttmacher Institute), is preventie urgenter dan ooit. De rechten van vrouwen hangen zeker af van het feit of er beter rekening wordt gehouden met hun behoeften. Toch zijn het de minst bevoorrechte socio-professionele categorieën die het meest gebruik maken van abortus. Wat zal er gedaan worden om deze vrouwen te helpen, die gedwongen worden abortus te plegen terwijl de maatschappij abortus beschouwt als een vrijheid die gegarandeerd moet worden? En wat gebeurt er met de informatie die vrouwen krijgen over de risico's van deze daad?   

Het is gebruikelijk om een onderscheid te maken tussen zogenaamde "onveilige" abortussen, die worden uitgevoerd in bepaalde landen waar abortus niet door de overheid wordt uitgevoerd en moet worden voorkomen, en "veilige" abortussen, die door de wet worden beschermd. Frankrijk heeft abortus in 1975 uit het strafrecht gehaald en doet er alles aan om abortus aan te moedigen. Toch maken deze maatregelen abortus niet minder traumatisch voor vrouwen. De fysieke, psychologische en sociale gevolgen voor hun gezondheid tonen aan dat deze daad dringend moet worden voorkomen. Volgens een onderzoek uit 2011 naar het verband tussen abortus en geestelijke gezondheid, hebben vrouwen die een abortus hebben ondergaan 81% meer kans op geestelijke gezondheidsproblemen dan vrouwen die geen abortus hebben ondergaan. Deze studie toont ook het verband aan tussen abortus en een verhoogd risico op drugs- of alcoholverslaving en zelfmoordgedachten. 

Tot slot rijst de vraag of het nog mogelijk zal zijn om alternatieven voor abortus aan te bieden als het wordt omschreven als een "gewaarborgde vrijheid".   

Voor meer informatie, zie het EIB dossier “Conséquences psychologiques de l’avortement”.