Natuurlijke methoden van vruchtbaarheidsbewustzijn: naar een grotere autonomie voor koppels

Geconfronteerd met de problemen veroorzaakt door enerzijds hormonale anticonceptie en anderzijds onvruchtbaarheid, is het in aanmerking nemen van deze methoden niet alleen een kwestie van volksgezondheid, maar ook een wetenschappelijke en politieke kwestie: het groeiende maar nog steeds ontoereikende aantal academische studies vormt een belemmering voor het promoten van deze natuurlijke methoden in het kader van het overheidsbeleid, voor zover ze onbekend of zelfs verdacht blijven.

De conferentie werd georganiseerd door een aantal Vlaamse en Duitse academici en de vereniging NFP-Vlaanderen (Natural Family Planning), die houder is van de licentie Sensiplan® - de geregistreerde naam voor de sympto-thermale  methode. Deze methode combineert de observatie van de lichaamstemperatuur van de vrouw en het baarmoederhalsslijm*. Tot aan het begin van de 20e eeuw waren er geen studies om de betrouwbaarheid ervan te testen. Daar  is sindsdien verandering in gekomen, vooral dankzij de Duitse NFP-werkgroep, die tussen 1984 en 1991 steun kreeg van het Duitse federale ministerie voor Gezinszaken om academisch onderzoek naar het onderwerp te financieren. Dankzij deze steun en de deelname van een aantal universiteiten sinds 1987, is deze werkgroep erin geslaagd om veel (vooral statistische) gegevens te verzamelen over de cycli van vrouwen.

Vandaag de dag behandelen onderzoeken (voornamelijk uitgevoerd in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland) een breed scala aan vragen en zorgen, waaruit de groeiende belangstelling van vrouwen en stellen blijkt voor het herwinnen van hun kennis en van hun natuurlijke controle over hun vruchtbaarheid.

Van hormonale anticonceptie naar vruchtbaarheidsbewustzijn: naar een meer geruststellende relatie met het lichaam

Tegenwoordig is men zich steeds meer bewust van de bijwerkingen van hormonale anticonceptie. De oestrogestageenpil, de pil die het meest wordt aangeboden aan vrouwen, kan misselijkheid, gezwollen borsten, hoofdpijn, waterretentie, stemmingsstoornissen en een verminderd libido veroorzaken. Er zijn ook ernstige bijwerkingen gemeld, waaronder het risico op vasculaire problemen (flebitis, beroerte, enz.). 

Daarnaast was er een onderzoek, voorgesteld op het Leuvense congres, gericht op het benadrukken van de conclusies van verschillende studies (Garbett et al. (2020); Crider et al. (2014); Donhauser (2020)). Deze studies gaan over het mogelijke en gedeeltelijk bewezen verband tussen het gebruik van hormonale anticonceptiemiddelen door vrouwen vóór de conceptie en het risico op epigenetische veranderingen in de eierstokken, die een invloed zouden kunnen hebben op hun nakomelingen.

Het gebruik van hormonale anticonceptie, in combinatie met tal van omgevingsfactoren, zou daarom het risico op autismespectrumstoornissen bij hun kinderen kunnen verhogen. Ondanks deze zorgwekkende factoren wordt hormonale anticonceptie nog steeds op grote schaal gepromoot, met name door België, dat volgens een studie de beste resultaten had op het gebied van toegang tot anticonceptie in 2020, met een index van 96,4% van de 46 Europese landen. Deze index hield rekening met drie criteria: toegang tot anticonceptie, advies over gezinsplanning en online informatie over anticonceptie.

Duitsland kijkt ondertussen kritisch naar hormonale anticonceptie, waarvan vrouwen steeds vaker afzien. Rekening houdend met deze trend publiceerden de gynaecologische en verloskundige verenigingen van Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk in januari 2024 een officiële richtlijn met een analyse van de indicaties, de gebruiksveiligheid, de voordelen en de beperkingen van de verschillende niet-hormonale anticonceptiemethoden, met het oog op het opstellen van aanbevelingen.

Hoewel de bewustmakingsmethoden voor vruchtbaarheid aan geloofwaardigheid winnen en op een dag een betrouwbaar alternatief voor hormonale anticonceptie kunnen vormen,, is de uitdaging voor deze methoden ook om koppels echte autonomie te bieden zonder te vervallen in de anticonceptiementaliteit* die het moeilijker kan maken om een ongeplande zwangerschap te accepteren.  Hoe dan ook, deze verschuiving naar een meer natuurlijk vruchtbaarheidsmanagement is een bemoedigend teken van een meer respectvolle relatie met het lichaam van de vrouw en haar vruchtbaarheidspotentieel.  

 Vruchtbaarheidsbewustzijn, de eerste stap naar natuurlijke voortplanting

Hoewel methoden om personen bewust te maken van vruchtbaarheid op grote schaal worden gebruikt als een natuurlijk en meer verantwoord alternatief voor anticonceptie, zijn ze ook een waardevolle bondgenoot bij het bevorderen van natuurlijke voortplanting. Het Leuvense congres was een gelegenheid om een aantal onderzoeken te presenteren over de fysieke en omgevingsvoorwaarden voor een goede vruchtbaarheid. Het opvolgen van de symptomen tijdens de vruchtbare periode heeft nu een revolutie met zich meegebracht door cycle-tracking toepassingen, wat nieuwe vragen oproept over de vertrouwelijkheid van gegevens die door commerciële bedrijven worden opgeslagen.  

In een tijd waarin het gebruik van kunstmatige voortplanting toeneemt (alleen al in 2021 werden in België 42.497 in-vitrofertilisatiecycli uitgevoerd), waarbij onvruchtbaarheid wordt omzeild en er aanzienlijke risico's zijn voor de gezondheid van vrouwen en hun kinderen, kan kennis over hoe natuurlijke vruchtbaarheid werkt een zaak  van volksgezondheid worden. 

*Baarmoederhalsslijm is een substantie die wordt geproduceerd door de baarmoederhals en waarvan de hoeveelheid en het uiterlijk verandert tijdens de cyclus onder invloed van hormonen. Tijdens de vruchtbare periode wordt het baarmoederhalsslijm overvloediger, helderder en elastischer. Dit maakt het gemakkelijker voor sperma om zich door de baarmoederhals naar de eicel te bewegen, waardoor de kans op bevruchting toeneemt.

*De anticonceptiementaliteit verwijst naar het risico om natuurlijke gezinsplanningsmethoden, die de vruchtbaarheid van een vrouw niet veranderen en de mogelijkheid tot conceptie niet uitsluiten, te veranderen in een anticonceptiemethode. In dit geval is het gevoeliger om open te staan voor de onvoorspelbaarheid van een conceptie die toch kan plaatsvinden.