Het Oostenrijks Grondwettelijk Hof volgt het Duitse Hof en staat hulp bij zelfdoding zonder medische reden toe

Op 11 december verklaarde het Oostenrijks Grondwettelijk Hof dat de strafbepaling die het verlenen van hulp bij zelfdoding strafbaar stelt, in strijd was met het "recht op zelfbeschikking". De wetgever wordt opgeroepen om de geassisteerde zelfdoding in het komende jaar te legaliseren en te reguleren.

Het Hof gaat uit van het principe dat het "recht op zelfbeschikking" het recht omvat om "waardig te sterven" door zelfdoding, alsook het recht om de hulp in te roepen van een vrijwillige derde om dit te doen. Deze redenering doet denken aan de uitspraak van het Duitse Bundesverfassungsgericht van enkele maanden geleden (IEB-bulletin).

In tegenstelling tot de Benelux-landen en Canada, kiest het hoogste gerechtshof van Oostenrijk, net als in Zwitserland en Duitsland, nu voor het toestaan van hulp bij zelfdoding in plaats van euthanasie. Anders evenwel dan in het Zwitserse systeem, binden de Duitse en Oostenrijkse arresten geen bijzondere medische voorwaarden aan het toestaan van hulp bij zelfdoding. Dat deze landen getekend zijn door een verleden waarin euthanasie van gehandicapten werd voorgehouden als een sociale vooruitgang, speelde blijkbaar mee om de term euthanasie niet te gebruiken. De "zelfbeschikking" van de zichzelf dodende persoon wordt dan het determinerende criterium dat het Hof inbracht.

Een patiënt beschikt over het vermogen om een behandeling te weigeren - en dus ook om het moment van het overlijden te vervroegen. Daaruit leidt het Hof af dat iedereen op dezelfde manier zijn of haar overlijden moet kunnen vervroegen door hulp te vragen bij het plegen van zelfmoord.

De beslissing om zelfmoord te plegen, aldus het Hof, moet "gebaseerd zijn op de vrije zelfbeschikking van de betrokkene" en moet "vrij en zonder invloed" worden genomen. De vraag rijst natuurlijk of een beslissing om zelfmoord te plegen echt vrij van invloed kan zijn... Het Hof anticipeert op die vraag en erkent dat "de vrije zelfbeschikking ook beïnvloed wordt door sociale en economische omstandigheden". Om de impasse te vermijden, geeft het Hof de wetgever opdracht "maatregelen te nemen om ervoor te zorgen dat de betrokkene de beslissing zelfmoord te plegen, niet neemt onder invloed van derden".

Zoals we in verband met het arrest van het Duits Grondwettelijk Hof schreven, zijn vrije zelfbeschikking en individuele autonomie de criteria voor het arrest van het Hof. In die argumentatie schuilt echter een fundamentele tegenstrijdigheid: hoe kan het recht op individuele autonomie het recht rechtvaardigen om hulp te krijgen - en dus afhankelijk te zijn - van anderen om te sterven?

De Weense ethica Suzanne Kummer vreest dat het arrest een stap achteruit is, met name in tijden van pandemie waarin depressie en zelfmoord in opmars zijn. "Een persoon in existentiële nood heeft iemand nodig om mee te praten, om een uitweg uit de crisis te vinden en ja zeggen tegen het leven, in plaats van zich aan te sluiten bij zijn of haar zelfmoordgedachten", schrijft ze. De ethica wijst op het essentiële ethische verschil tussen mensen laten sterven of doden en pleit dringend om alle artsen op te leiden in palliatieve zorgverstrekking. "Mensen helpen sterven" is wat ieder mens nodig heeft: goede begeleiding, wegnemen van angst en pijn - maar niet het leven".