Een nieuwe richtlijn voor palliatieve sedatie in Nederland

De medische kennis inzake palliatieve zorg wordt steeds verfijnder en vereist een degelijke opleiding en voortdurende bijscholing van het gezondheidspersoneel. In juni 2022 publiceerden de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst en het Integraal Kankercentrum Nederland (een instituut voor oncologie en palliatieve zorg) een nieuwe richtlijn over palliatieve sedatie.

De richtlijn herinnert eraan dat palliatieve sedatie erin bestaat het bewustzijnsniveau van de patiënt in de laatste fase van het leven te verlagen, om zodoende lijden te verlichten dat niet op een andere manier kan worden verlicht. Het gaat om een "complexe" medische handeling die moet gebeuren in overleg met de patiënt (of met een wettelijke vertegenwoordiger indien hij of zij niet meer wilsbekwaam is) en met de nabestaanden, tenzij dit onmogelijk is.

In tegenstelling tot intermitterende sedatie, die van kortere duur is en waaruit de patiënt gemakkelijk weer ontwaakt, duurt continue sedatie tot de dood intreedt. Zij mag enkel worden toegepast wanneer het overlijden van de patiënt in de zeer nabije toekomst wordt verwacht (maximaal 2 weken). De richtlijn is streng op dit punt, omdat sedatie - waarvoor de meeste voeding moet worden onderbroken - niet de dood van de patiënt mag veroorzaken.

Volgende aanpassingen in de nieuwe richtlijn zijn vermeldenswaard:

• Het doseringsschema wordt aangepast en er wordt meer aandacht besteed aan het proportionele karakter van de sedatie (voldoende maar geen overdreven hoeveelheden sedativa, evenredig met het te verlichten lijden)
• Er is een nieuw hoofdstuk toegevoegd over "acute" sedatie, een bijzondere vorm van continue sedatie op de laatste levensmomenten, wanneer de patiënt acute symptomen vertoont en nog maar enkele minuten of uren te leven heeft
• De richtlijn geeft bijkomende aanbevelingen rond intermitterende sedatie
• Zorgverleners worden aangemoedigd om palliatieve sedatie vroeg met de patiënt te bespreken, als een integraal onderdeel van palliatieve zorg. Daartoe krijgen zij concrete instrumenten aangereikt.
• Bijzondere aandacht gaat naar het psychisch lijden dat gepaard kan gaan met lichamelijk lijden.
• De richtlijn behandelt ook palliatieve sedatie voor mensen met dementie of verstandelijke handicap.

De nieuwe richtlijn legt duidelijk het verschil uit tussen palliatieve sedatie en euthanasie: "het doel (en ook het te verwachten effect) van palliatieve sedatie uitdrukkelijk niet is het leven te bekorten of te beëindigen, zoals bij euthanasie wel het geval is.” Het gaat dus om de intentie van de patiënt en het proporties van de toegediende stoffen: "Correct (lege artis) toegepaste continue palliatieve sedatie, dat wil zeggen waarbij aard en dosering van de medicatie zijn afgestemd op de vereiste mate van symptoomcontrole, is normaal medisch handelen”. Daarom, aldus de richtlijn, wordt de dood in dit geval beschouwd als een natuurlijke dood, en is palliatieve sedatie een recht van de patiënt, indien hij of zij medisch in staat is deze te ontvangen. Euthanasie daarentegen is geen normale medische handeling, aldus de richtlijn, en daarom ook geen recht van de patiënt. De dood ten gevolge van euthanasie is volgens de richtlijn een "onnatuurlijke" dood.

Voor meer informatie: zie het IEB-dossier "Palliatieve sedatie: een ethische analyse om de verwarring weg te nemen".