Het onderzoek naar aap-mens-embryo’s: hoe ver kunnen of mogen wensdromen gaan ?

Twee teams van onderzoekers brachten menselijke cellen in in embryo's van java-apen met de interactie tussen menselijke en dierlijke cellen als onderzoeksdoel.

Het Franse team bracht in het januarinummer van het tijdschrift Stem Cell Reports verslag uit van zijn in vitro experimenten waarbij ze menselijke cellen inbrachten in de apen-embryo's. Na 3 dagen was het aantal menselijke cellen in deze embryo's sterk afgenomen. Van hun kant brachten Chinese en Amerikaanse onderzoekers 25 menselijke cellen in in 132 java-embryo's. Na 19 dagen waren er nog slechts 3 in leven en dan nog met een relatief kleine hoeveelheid menselijke cellen. De bevindingen  van het Chinees-Amerikaanse experiment staan in het aprilnummer van het tijdschrift Cell.

Beide teams gebruikten geïnduceerde pluripotente stamcellen, d.w.z. volwassen menselijke cellen, die geherprogrammeerd werden tot ongedifferentieerde cellen, dwz cellen die in staat zijn zichzelf te vernieuwen en te differentiëren in gespecialiseerde cellen. De verhoopte baanbrekende resultaten bleven dus uit: beide studies tonen aan dat de mogelijkheid menselijke iPS-cellen in te brengen in niet-menselijke primaten (zoals java-apen) een wensdroom blijft. De niet-gemodificeerde java-embryo's ontwikkelden zich beter dan die waarin menselijke cellen in waren gebracht.

Hoewel de verhoopte resultaten lang niet zijn bereikt, blijft de wetenschappelijke wereld toch inzetten op verder onderzoek naar deze chimera-embryo's. De verwachting is dat deze experimenten tot een beter begrip zullen leiden van de embryonale ontwikkeling en tot de  verbetering van de kunstmatige voortplantingstechnieken. En bovenal is er de verwachting op termijn menselijke organen bij dieren aan te kunnen kweken en zo de grote nood aan menselijke transplantatieorganen beter te kunnen lenigen.

Bij deze onderzoeken kunnen we op ethisch vlak toch ernstige vraagtekens plaatsen. Volgens de wetenschapper Pierre Savatier is het ontoelaatbaar menselijke stamcellen te gebruiken voor de vorming van hersenen of gameten of met de bedoeling aan dieren een menselijk uiterlijk te geven. Dergelijke onderzoeken zullen voor grote verwarring tussen beide soorten zorgen en ze houden een zeer reëel risico in dat virale ziekten overgaan van mens op dier en vice versa.

En er zijn zeker nog andere criteria waarmee we rekening moeten houden: "De vermenging van soorten (bijv. mensen en java-apen) in een vroeg stadium van ontwikkeling zal tot een verontrustende dubbelzinnigheid leiden", aldus David Albert Jones, directeur van het Anscombe Bioethics Centre (Oxford). Hij stelt zich de vraag hoe men zal kunnen voorkomen dat menselijke stamcellen tot hersencellen of tot gameten ontwikkelen of een menselijk uiterlijk geven aan het nieuwe wezen.

Jones raadt af wezens te creëren waarvan de morele status onzeker is of waarvan niet bij voorbaat vaststaat of ze de status van menselijk wezen zullen hebben. Experimenten met of vernietiging van de nieuw gecreëerde wezens kunnen vanuit moreel oogpunt geen optie zijn.

Op dit moment bestaat er een wetenschappelijke consensus tegen het inbrengen van dierlijke cellen in menselijke embryo's en sommige wetten verbieden deze praktijken uitdrukkelijk. In België is het volgens artikel 5, 1° van de Wet betreffende het onderzoek op embryo's in vitro verboden om "menselijke embryo's in te planten bij dieren of chimeren of hybride wezens te creëren".