MBV van een overleden vader: EVRM weigert de erkenning van een recht om grootouder te worden

Kunnen we het recht op de beschikking over het sperma van zijn overleden zoon eisen om een medisch begeleide voortplanting (MBV) uit te voeren en zo grootouder te worden? Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EVRM) heeft op 12 november deze vraag beantwoord, in een zaak voorgelegd door mevrouw Dominique Petithory Lanzmann, echtgenote van de directeur Claude Lanzmann. Hun zoon had zijn gameten voor zijn dood in 2017 bevroren, om zijn nageslacht te verzekeren, ook in het geval van een voortijdige dood.

Aangezien post mortem PMA in Frankrijk verboden is, heeft mevrouw Petithory Lanzmann de overdracht van die gameten naar Israël verzocht, waar zowel post mortem medisch begeleide voortplanting (MBV) als draagmoederschap toegestaan zijn.

Geconfronteerd met de opeenvolgende weigering van de Franse gezondheidsinstellingen en rechtbanken om een dergelijke overdracht toe te staan, brengt Mr Petithory Lanzmann de zaak voor het EVRM op grond van het recht op eerbiediging van het privé- en gezinsleven.

De Europese rechters concluderen dat het verzoek in twee opzichten niet-ontvankelijk is. Ten eerste is het lot van de gameten verbonden aan de persoon van wie ze afkomstig zijn, en "valt het onder de categorie van niet-overdraagbare rechten" (§ 16). Mevrouw Petithory Lanzmann heeft dus geen indirect recht over het beschikken van deze gameten. Bovendien benadrukt het EVRM dat het recht op eerbiediging van het privé- en gezinsleven "het recht om een gezin te stichten niet omvat, noch het recht op nakomelingen voor grootouders" (§ 20).

Deze beslissing doet zich voor terwijl ook een belangrijk vonnis van het EVRM betreffende MBV wordt verwacht. In het geval van de zaak Dalleau v. Frankrijk, zal de vraag zijn of een vrouw van wie de echtgenoot overleden is, het recht heeft om zijn gameten over te dragen om een post mortem PMA uit te voeren.

Deze twee zaken betreffen in beide gevallen het recht om gameten over te brengen van een land dat post mortem MBV verbiedt naar een land dat dit toestaat. Post mortem MBV is nu namelijk illegaal in de meeste Europese landen, maar is onder bepaalde voorwaarden in België, Spanje of elders in de wereld, zoals China of de Verenigde Staten toegestaan. Een dergelijke praktijk is onlangs bijna gelegaliseerd geweest in Frankrijk, als onderdeel van de herziening van de bio-ethische wet - het voorstel werd uiteindelijk door de Nationale Assemblee in extremis verworpen.

In het hart van de discussie over post mortem MBV, wordt de vraag gesteld of het ethisch en gepast is om vrijwillig een kind ter wereld te brengen waarvan de vader overleden is. In dit opzicht, stelt de post mortem MBV een probleem aan de orde die gelijkaardig is aan die van de MBV van alleenstaande vrouwen of vrouwelijke paren: in elk geval, komt de MBV-praktijk neer op de vrijwillige verwekking van kinderen zonder bekende - of levende - vaders.